Pierwsze Izraelskie Shermany

Bardzo ciekawym, lecz słabo udokumentowanym okresem walki pancernej jest izraelska wojna o niepodległość z 1948 roku, w której młode państwo zmagało się z licznymi dobrze uzbrojonymi wrogami. Fatalna brytyjska powojenna polityka w regionie doprowadziła do eskalacji konfliktu. Konflikt ten przerodził się w wojnę, która obejmowała starcia sił powietrznych i pancernych.

Z punktu widzenia historii czołgów ów konflikt jest dość interesujący, jako że brało w nim udział wiele różnorodnych, nowszych i starszych pojazdów opancerzonych, w tym takie relikty przeszłości jak francuskie czołgi lekkie z lat 30. XX wieku – Hotchkiss H39 (przezbrojony w działo 2pdr i znajdujący się na uzbrojeniu Syrii) i Renault R35.

Po stronie Izraela walczyły różnorodne kupione bądź przechwycone pojazdy, przy czym najbardziej rozpoznawalnym i rozpowszechnionym pojazdem izraelskich jednostek pancernych był M4 Sherman.

Czołg średni M4 to oprócz radzieckiego T34 prawdopodobnie najlepszy czołg okresu II wojny światowej. Znakomita siła ognia nowszych modeli, uzbrojonych w działa kal. 76 mm, w parze z dobrą mobilnością i solidną ochroną załogi sprawiły, że był to popularny i udany pojazd. W samych Stanach Zjednoczonych został wprawdzie po wojnie wyparty przez serię czołgów Pershing/Patton, ale wiele wycofanych z amerykańskiej służby pojazdów trafiło do armii innych krajów i służyło dalej przez dziesięciolecia. Na przykład silnie zmodernizowane chilijskie Shermany służyły aż do początku lat 90. ubiegłego wieku!

W roku 1948 w znajdującej się w powijakach armii izraelskiej brakowało praktycznie rzecz biorąc wszystkiego. Sytuację z bronią ręczną uratowały wprawdzie importy z Francji i Czechosłowacji, ale pojazdy pancerne pozostawały problemem przez lata następujące po konflikcie. Rozpowszechniona teoria, że wczesne izraelskie Shermany przyjechały z Włoch, mija się trochę z prawdą.

Pierwszym Shermanem w izraelskim wojsku był M4A2, napędzany silnikiem wysokoprężnym i służący wcześniej w Palestynie. W zasadzie rozchodziło się o wrak pojazdu, pozostawiony przez wycofujących się Brytyjczyków, znaleziony w warsztacie w pobliżu miasta Tira. Pierwotnie czołg należał do Royal Wiltshire Yeomanry, pułku pancernego, który wzbogacił się w takie pojazdy po stratach odniesionych w słynnej drugiej bitwie pod Al-Alamajn. Jednostka ta stacjonowała na Bliskim Wschodzie do 1943 roku. Pozostawiła po sobie właśnie ten czołg, który rdzewiał sobie przez pięć lat w szopie, aż pewien genialny Izraelczyk postanowił go wyremontować. Pojazd był uzbrojony w standardowe działo M3 kal. 75 mm i został nazwany „Meir”.

Nie wiadomo, jaki koniec spotkał Meira - wiadomo, że przetrwał wojnę o niepodległość (tak utrzymuje przynajmniej jeden z członków załogi, Kanadyjczyk Lionel Druker), ale co się z nim działo później, pozostanie pewnie na zawsze tajemnicą. Liczne źródła utrzymują, że skończył jako działo samobieżne.

„Włoskie” Shermany były owocem izraelskiego przedsięwzięcia, mającego na celu pozyskanie większej liczby pojazdów opancerzonych od włoskiego 82 Batalionu Pancernego. Za morze wysłano specjalny zespół, który kupił 32 M4, uzbrojone w haubice 105 mm. Czołgi te były ciągle jeszcze sprawne. Niestety, zostały zdemilitaryzowane, to znaczy zniszczono im lufy dział, aby nie mogły strzelać.

Pierwsze dziesięć czołgów – bez sprawnego uzbrojenia – dotarło do Hajfy w listopadzie 1948 roku i trafiło natychmiast do konserwacji. Reszta pojazdów, rozdzielona na dwa następujące po sobie transporty, przybyła w listopadzie 1948 r. i w styczniu 1949 r. W międzyczasie okazało się, że większość armat 105 mm nie nadawało się do naprawy i Izrael musiał gdzie indziej szukać pasującego uzbrojenia.

W końcu znaleziono rozwiązanie. We wrześniu 1948 roku Izraelczycy kupili 50 dział polowych od Szwajcarii. Przeznaczone pierwotnie na użytek artylerii polowej armaty zostały przerobione na działa czołgowe. Pech chciał, że przeróbka ta była bardzo skomplikowana i Shermany typu „Krupp” były gotowe dopiero w kwietniu 1949 roku, to znaczy za późno, aby wziąć udział w wojnie o niepodległość. Na szczęście były jeszcze inne opcje.

Mianowicie kupiono od Włoch trzy sprawne armaty czołgowe M3 kalibru 75 mm, które zawędrowały do Izraela w samą porę. Uzbrojono w nie trzy Shermany (wraz z jednym Cromwellem), które następnie wzięły udział w operacji Horew, w trakcie której w grudniu 1948 r. Izraelczycy zdołali wyprzeć wojska egipskie z zachodniej części pustyni Negew. Wśród tychże trzech Shermanów znajdował się pojazd zwany od nazwiska sprawującego nad nim pieczę technika Tamarem. To właśnie on, a nie Meir, uchodzi za pierwszego izraelskiego Shermana. Niestety, Tamar był pierwszym Shermanem, utraconym przez Izrael w walce - zniszczono go i porzucono w pobliżu El Arisz.

Nie wiadomo, ile Shermanów walczyło w wojnie o niepodległość. Najprawdopodobniej żaden z Shermanów typu „Krupp”, choć niektóre źródła podają, że aż 14 izraelskich Shermanów służyło podczas wojny. Po wojnie Izrael był w posiadaniu 32 z 33 Shermanów, jakie miał w czasie wojny („włoskie” i Meir), a stracił w walce tylko jeden czołg (wspomnianego wyżej Tamara).

Pojazdy te były następnie ostoją jednostek pancernych Sił Obronnych Izraela (82 Batalionu Pancernego 7 Brygady Pancernej). Tuż po wojnie Shermany typu „Krupp” przezbrojono w świeżo nabyte działa M3. Szereg nowych Shermanów kupiono od Filipin. Razem utworzyły one kalejdoskop rozmaitych Shermanów, w tym kilka bardzo specyficznych konwersji, takich jak M4A4 (pierwotnie zasilane przez monstrualne silniki Chrysler A57 Multibank, zastąpione przez silniki Continental R-975 pochodzące z wczesnych M4). Konwersje te najprawdopodobniej pochodziły z Francji.

Ale na tym się nie skończyło. Izrael był świadom tego, że jego wrogowie – w szczególności Syria i Egipt – czuły upokarzający smak klęski i kupowały nowoczesny sprzęt pochodzenia radzieckiego, aby przygotować się do kolejnego ataku. W rezultacie na początku 1956 roku Izrael zdecydował się na zakup wariantów Shermana 76mm (konkretnie modeli M4A1 (76) W i M4A3 (76) W). Owe Shermany z charakterystycznymi długimi lufami zostały oficjalnie oznaczone jako M1 Super Shermany (oznaczenie to nosił pierwotnie model M1, a nie M50 czy M51 jak się powszechnie uważa). Shermany 75 mm później zostały przemianowane na M3. M1S i M3S walczyły w czasie kryzysu sueskiego w 1956 roku, a następnie służyły w armii izraelskiej przez długie lata.

Źródła:

• D.Eschel - Chariots in the Desert
• T.Gannon - Israeli Sherman
• R.P.Hunnicutt - Sherman (A History of the American Medium Tank)
• Valka.cz